Pałac Rodziny Poznańskich stanowił niegdyś najbardziej reprezentacyjną część ogromnego zespołu fabryczno-rezydencjonalnego, wzniesionego na przestrzeni kilku dekad przez jeden z najzamożniejszych rodów fabrykanckich Łodzi. W skład stopniowo rozbudowywanego kompleksu wchodziły: fabryka, rezydencja, domy dla robotników, szkoła, szpital, a nawet kościół, tworzące razem miasto w mieście odpowiadające na większość codziennych potrzeb jego mieszkańców.
Pierwsze sukcesy Izraela Poznańskiego
Zanim pod łódzkim niebem wyrosło jego imperium, Izrael Kalmanowicz Poznański zakupił w 1877 r. piętrowy, murowany dom z wolnostojącymi zabudowaniami: parterową farbiarnią, drewnianymi budynkami gospodarczymi, placem i ogrodem, położony u zbiegu ulic Ogrodowej i Stodolnianej (dziś Zachodniej). Dzięki sprzyjającej koniunkturze i zaradności skromny kupiec przeobraził się w znaczącego przemysłowca, który mógł pozwolić sobie na kolejne przebudowy kompleksu. Główny budynek pierwotnie pełnił przede wszystkim funkcje reprezentacyjno-handlowe, choć mieścił także część mieszkalną zaprojektowaną przez ówczesnego architekta miasta, Hilarego Majewskiego, w oparciu o wzorce francuskiego neorenesansu.
Przebudowy pałacu
Swój współczesny wygląd Pałac rodziny Poznańskich zawdzięcza licznym modernizacjom i rozbudowom podejmowanym na przełomie XIX i XX w. Autorami projektu pierwszej przebudowy w 1898 r. byli Juliusz Jung i Dawid Rosenthal. Zaledwie kilka lat później, już po śmierci Izraela Poznańskiego w 1900 r., czterej synowie fabrykanta zainicjowali następne prace nad bryłą budynku. Zlecony przez Ignacego, Maurycego, Karola i Hermana Poznańskich projekt nadał pałacowi neobarokową formę, opracowaną przez Adolfa Zelingsona. Nowy wygląd rezydencji miał podkreślać status i możliwości finansowe rodziny. Po ukończonej w 1903 r. przebudowie, budynek zyskał charakterystyczne kopuły, kryjące reprezentacyjną jadalnię w stylu barokowym oraz salę balową, a fryz fasady zwieńczyły rzeźby inspirowane ikonologią włoskiego renesansowego humanisty Cesare Ripy. Nie brakło także symbolicznych nawiązań do nowoczesnych wartości. 36 dwumetrowych postaci na dachu pałacu wyrażało potęgę przemysłu, handlu, mądrości i sukcesu, a w tym tłumie znaleźć można zarówno Hermesa i Atenę, jak i robotników czy prządki. W części pałacu od ul. Ogrodowej znajdowały się pomieszczenia biurowe i giełdowe. Boczne skrzydło na dole mieściło magazyny wyrobów gotowych, a na piętrze mieścił się apartament mieszkalny, pokoje gościnne oraz przykryty szklanymi kopułami ogród zimowy.
Pałacowy ogród
Na tyłach pałacu do dziś znajduje się ogród pamiętający czasy rodziny Poznańskich. Choć jego dzisiejsza powierzchnia nie odpowiada oryginalnym rozmiarom, na zielonym terenie przetrwało blisko 60 dawnych gatunków drzew, krzewów i pnączy. Szczególną uwagę zwracają dwie unikalne odmiany klonu, niewystępujące nawet w polskich podręcznikach dendrologii, oraz żółtolistny jawor „Worley”. Ślady dawnego projektu architektonicznego odnajdziemy w zachowanym podjeździe, a także rotundzie i schodkach prowadzących do alejek. Do dziś ogród zdobią również latarnie gazowe w formie posągów przedstawiających strażników z pochodniami.
Losy pałacu w latach 1914-74
I wojna światowa przyniosła dotkliwe ograniczenie rynków zbytu, które – wraz z politycznymi decyzjami władz II Rzeczpospolitej i złą polityką zarządu spółki – doprowadziły do kresu dobrej passy rodziny Poznańskich. Pałac formalnie pozostał własnością Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego, lecz miał nowych użytkowników, a rodzina nie była zainteresowana jego dalszym utrzymywaniem. W 1927 r. wojewoda łódzki Władysław Jaszczołt uzyskał ministerialną zgodę na przeniesienie do budynku siedziby Urzędu Wojewódzkiego, co pociągnęło za sobą likwidację ogrodu zimowego oraz przebudowę części wnętrz. We wrześniu 1939 r. pałac został zajęty przez niemiecki Zarząd Cywilny, zaś 10 kwietnia 1940 r. do budynku przeniesiono naczelne władze i główne wydziały Rejencji Łódzkiej (Regierungsbezirk Litzmannstadt). Po II wojnie światowej wnętrza rezydencji ponownie zapełniły się urzędnikami – najpierw Urzędu Wojewódzkiego, a od 1950 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Ekspansja biurokratycznych struktur doprowadziła pod koniec lat 50. do rozbudowy bocznego skrzydła pałacu, natomiast dekadę później dobudowano skrzydło poprzeczne, w którym do dziś swoją siedzibę ma Urząd Skarbowy.
Muzeum Miasta Łodzi w Pałacu Rodziny Poznańskich
Od 1975 r. część rezydencji rodziny Poznańskich jest siedzibą Muzeum Miasta Łodzi (do 2009 r. noszącego nazwę Muzeum Historii Miasta Łodzi). Instytucja stopniowo przejmowała kolejne zabytkowe sale pałacu i sukcesywnie przeprowadzała przebudowę, renowację, rewaloryzację i konserwację historycznego obiektu, co w efekcie pozwoliło przywrócić mu wygląd zbliżony do pierwotnego. W latach 2017-2020 w pałacu zrealizowany został gruntowny remont konserwatorski, który objął elewację, dach oraz część pomieszczeń muzealnych w piwnicach i na parterze.
